NCERT Solutions for Chapter 4 शिशुलालनम् Class 10 Shemushi
Book Solutions2
(क) रामाय कुशलवयोः कण्ठाश्लेषस्य स्पर्शः कीदृशः आसीत्?
(ख) रामः लवकुशौ कुत्र उपवेशयितुम् कथयति?
(ग) बालभावात् हिमकरः कुत्र विराजते?
(घ) कुशलवयोः वंशस्य कर्त्ता कः?
(ङ) केन सम्बन्धेन वाल्मीकि कुशलवयोः गुरुः आसीत्?
(च) कुशलवयोः मातरं वाल्मीकि केन नाम्ना आह्वयति?
Answer
(ख) रामः लवकुशौ अङ्कम्/सिंहासनम् उपवेशयितुम् कथयति।
(ग) बालभावात् हिमकरः पशुपति-मस्तके विराजते।
(घ) कुशलवयोः वंशस्य कर्ता सहस्रदीधितिः।
(ङ) उपनयनोपदेशेन वाल्मीकिः कुशलवयोः गुरुः आसीत्।
(च) कुशलवयोः मातरं वाल्मीकिः वधूः नाम्ना आह्वयति।
3
- | विभक्तिः | तत्कारणम् |
यथा- राजन्! अलम् अतिदाक्षिण्येन। | तृतीया | 'अलम्' योगे |
(क) रामः लवकुशौ आसनार्धम् उपवेशयति। | ______ | ______ |
(ख) धिङ् माम् एवं भूतम्। | ______ | ______ |
(ग) अङ्कव्यवहितम् अध्यास्यतां सिंहासनम्। | ______ | ______ |
(घ) अलम् अतिविस्तरेण। | ______ | ______ |
(ङ) रामम् उपसृत्य प्रणम्य च। | ______ | ______ |
Answer
4
(क) 'जानाम्यहं तस्य नामधेयम्' अस्मिन् वाक्ये कर्तृपदं किम्?
(ख)'किं कुपिता एवं भणति उत प्रकृतिस्था'-अस्मात् वाक्यात् 'हर्षिता' इति पदस्य विपरीतार्थकपदं चित्वा लिखत।
(ग) विदूषकः (उपसृत्य) 'आज्ञापयतु भवान्!' अत्र भवान् इति पदं कस्में प्रयुक्तम्?
(घ) 'तस्माक-व्यवहितम् अध्याख्याताम् सिंहासनम्'-अत्र क्रियापदं किम्?
(ङ) 'वयसस्तु न किञ्चिदन्तरम्'-अत्र 'आयुषः' इत्यर्थे किं पदं प्रयुक्तम्?
Answer
(ख) कुपिता
(ग) रामः
(घ) अध्यास्याताम्
(ङ) वयसस्तु
5
- | कः | कम् |
(क) सव्यवधानं न चारित्र्यलोपाय। | __________ | __________ |
(ख) किं कुपिता एवं भणति, उत प्रकृतिस्था? | __________ | __________ |
(ग) जानाम्यहं तस्य नामधेयम्। | __________ | __________ |
(घ) तस्या द्वे नाम्नी। | __________ | __________ |
(ङ) वयस्य! अपूर्वं खलु नामधेयम्। | __________ | __________ |
Answer
- | कः | कम् |
(क) सव्यवधानं न चारित्र्यलोपाय। | रामः | उभौ (कुशलवौ) |
(ख) किं कुपिता एवं भणति, उत प्रकृतिस्था? | विदूषकः | कुशम् |
(ग) जानाम्यहं तस्य नामधेयम्। | कुशः | रामम् |
(घ) तस्या द्वे नाम्नी। | लवः | विदूषकम् |
(ङ) वयस्य! अपूर्वं खलु नामधेयम्। | रामः | विदूषकम् |
6
शिवः शिष्टाचारः शशिः चन्द्रशेखरः सुतः इदानीम् | अधुना पुत्रः सूर्यः सदाचारः निशाकरः भानुः
(क) हिमकरः | ______ | ______ |
(ख) सम्प्रति | ______ | ______ |
(ग) समुदाचारः | ______ | ______ |
(घ) पशुपतिः | ______ | ______ |
(ङ) तनयः | ______ | ______ |
(च) सहनदीधिति: | ______ | ______ |
Answer
(क) हिमकरः | शशिः | निशाकरः |
(ख) सम्प्रति | इदानीम् | अधुना |
(ग) समुदाचारः | शिष्टाचारः | सदाचारः |
(घ) पशुपतिः | शिवः | चन्द्रशेखरः |
(ङ) तनयः | पुत्रः | सुतः |
(च) सहनदीधिति: | सूर्यः | भानुः |
6(अ)
यथा- विशेषण पदानि विशेष्य पदानि
श्लाघ्या | कथा |
(1) उदात्तरम्यः | (क) समुदाचारः |
(2) अतिदीर्घः | (ख) स्पर्श: |
(3) समरूपः | (ग) कुशलवयोः |
(4) हृदयग्राही | (घ) प्रवासः |
(5) कुमारयोः | (ङ) कुटुम्बवृत्तान्तः |
Answer
श्लाघ्या | कथा |
(1) उदात्तरम्यः | (क) समुदाचारः |
(2) अतिदीर्घः | (घ) प्रवासः |
(3) समरूपः | (ङ) कुटुम्बवृत्तान्तः |
(4) हृदयग्राही | (ख) स्पर्श: |
(5) कुमारयोः | (ग) कुशलवयोः |
7(अ)
(क) द्वयोः + अपि _______
Answer
(क) द्वयोरपि(ख) द्वावपि
(ग) कोऽत्र
(घ) अनभिज्ञोऽहम्
(ङ) इत्यात्मानम्
7(आ)
Answer
(ख) वयः + अनुरोधात्
(ग) समान + अभिजनौ
(घ) खलु + एतत्